1810: Het einde van Buitenplaats Meergenoegen

1810
Door: Jo Haen

Alleen Huize Frankendael overgebleven
Tot in het begin van de 19e eeuw stonden er in de Watergraafsmeer heel veel buitenplaatsen, meer dan 40. Er wordt zelfs gesproken van 160. Hiervan is alleen Huize Frankendael overgebleven, helaas. Hoe komt het dat al die buitenhuizen verdwenen zijn? De reden is dat ten tijde van de Franse overheersing Napoleon in 1810 een zeer nadelig belastingstelsel invoerde, de z.g. tiercering.
Een bewaard gebleven originele brief van de eigenaar van Buitenplaats Meergenoegen toont het duidelijke bewijs hiervan. Het was het begin van de teloorgang van praktisch alle buitenplaatsen in de Watergraafsmeer.

Aantal boerderijen met dezelfde naam
Op de plek van de buitenplaatsen werd later een aantal boerderijen gebouwd met vaak dezelfde namen als de voormalige buitenplaatsen. Er waren in de 20e eeuw zelfs nog 2 boerderijen met de naam Meergenoegen, alhoewel niet op de zelfde plek van het voormalige Meergenoegen aan de Kromme Schagerlaan.

De teloorgang van buitenplaats Meergenoegen
Hieronder een stukje geschiedenis over de teloorgang van Buitenplaats Meergenoegen:
Op de hoek van de Kromme Schagerlaan en de derde Schagerdwarslaan lag in de 18e eeuw de buitenplaats Meergenoegen, waarvan Hermanus Metterop, Schepen en Heemraad van Watergraafsmeer voor ƒ 4500 eigenaar van werd. Van 1795 tot 1810 was Meergenoegen eigendom van Mr. Johan Pieter Farret, die in 1787 op aandrang der Amsterdamsche Patriotten op onwettige wijze was verkozen tot Raad van Amsterdam, welk ambt hij slechts enkele maanden bekleedde.
Hij was in 1795 lid van de Nationale Vergadering en van de Commissie van Constitutie en woonde als advocaat op de Keizersgracht bij de Spiegelstraat. Evenals vele gezeten Amsterdamsche Burgers werd ook hij door de tiërcering gevoelig getroffen. (De tiërcering – een derde – was een op 9 juli 1810 door keizer Napoleon opgelegde reductie van de rente op de Nederlandse staatsschuld).

Geen Ingeland meer
Naar aanleiding daarvan schreef Mr. Johan Pieter Farret aan De Edele Achtbare Heeren Dijkgraaf en Heemraden, mitsgaders Bailluw en Schepenen van de Watergraafs Meer op 26 October 1810 een brief waarin hij o.a. schreef:
‘Door de zoo onverwagte als ontzettende reductie of vermindering van ’s Lands Interessen tot op één derde ben ik, wiens finantiëel vermogen bijna eeniglijk bestaat in Effecten ten laste van het Gemeene Land en die daar en boven eene zeer talrijke familie heb, in de zoowel onvermijdelijke als ook onaangename noodzakelijkheid gebragt, om mijne tot hier toe gehouden levenswijze te vereenvoudigen, en alzoo te zorgen, dat mijne uitgaven mijne inkomsten niet te boven gaan, waar toe dan alle volstrekt onnoodige en alleenlijk tot aangenaamheid en vermaak strekkende uitgaven afgeschaft en nagelaten moeten worden en dit is dat ook de reden geweest, dat ik, gelijk Uw Ed. Achtb. bekend is, mijn Buitenplaats in deze Meer heb verkocht, en op den 6den dezer bij Acte van Transport aan de Koopers overgedragen heb: – daar nu deze Buitenplaats het eenige Effect was, waardoor ik Ingeland in deze Meer was, zoo volgt even daaruit, dat door de Verkoop en Transport van dezelve ik opgehouden heb Ingeland in deze Meer te zijn enz. enz.

Voor een appel en een ei van de hand gedaan‘
De inhoud van deze brief is een duidelijk voorbeeld hoe noodlottig de tiërcering, het verminderen tot op een derde van de rente der staatsschuld, voor velen is geweest. Bovendien levert deze brief het bewijs dat de meeste buitenplaatsen omstreeks 1810 voor een appel en een ei door de eigenaars van de hand werden gedaan. Meestal werden de buitenplaatsen in die tijd voor afbraak verkocht omdat men van de sloper meer geld kreeg dan van de nieuwe eigenaar. Voorts biedt dit schrijven een kijkje achter de schermen van het bestuur van Watergraafsmeer, waarin grond- of huizenbezit voorwaarde was om een bestuursfunctie te bekleden.

Huidige Schagerlaan
Op bijgaande kaart is goed te zien (zwart omlijnd) waar de buitenplaats heeft gestaan. Het is ongeveer op de plek waar nu de ‘nieuwe’ Schagerlaan eindigt, ter hoogte van de Hugo de Vrieslaan.