Amsterdamsloopt.nl: ‘Niets lijkt veilig voor de sloopkogel’

Vandaag in Het Parool

Stop de razende sloopwoede in Amsterdam. Dat is de boodschap van Amsterdamsloopt.nl. Op pad in Oost met de initiatiefnemers. ‘Het historische gevelbeeld verdwijnt.’

Oude huisjes, schots en scheve panden, sierlijke gevels: het is wat Amsterdam typeert. De straatjes met huizen die al zo veel eeuwen hebben overleefd dreigen in de 21ste eeuw te sneuvelen. En er was al veel gesloopt in de stad, viel UvA-wetenschappers Hanneke Ronnes (45) en Wouter van Elburg (25) op.

Zij begonnen daarom Amsterdamsloopt.nl waarop zij, met steun van archeoloog en kunsthistoricus Vladimir Stissi (50), een overzicht geven van welke huizen(blokken) sinds 2013 zijn gesloopt of ervoor werden genomineerd. De initiatiefnemers onderhouden intensief contact met Bureau Monumenten & Archeologie. De website telt al honderden panden.

De oprichters hopen met hun initiatief invloedrijke mensen en groepen te bereiken die iets doen aan de sloopwoede in de stad. Beleidsmedewerkers en woningcorporaties bijvoorbeeld. “We willen best hun geweten zijn.”

Ronnes, historicus en archeoloog, wijst naar een wit, houten huisje op de Ringdijk, nummer 4. Het is de eerste stop in Oost. ‘Pandje 4’, zoals zij het noemt, staat er wat treurig bij. Het zou dienst kunnen doen als decor voor een griezelfilm, waarin kinderen een verlaten pand betreden en het maar de vraag is of ze er ooit nog uitkomen.
Rijp voor de sloop, besloot woningcorporatie Eigen Haard. Eeuwig zonde, vinden Ronnes en architectuurhistoricus Van Elburg. De vervallen staat van Pandje 4 valt de woningbouwverenigingen te verwijten, zeggen ze. “Zij hebben het slecht onderhouden.”

Ook nummer 6, 7 en 8 staan op de lijst voor executie. De Ringdijk is volgens Van Elburg een prachtige historische dijk, waar je nog de sfeer van de oude Watergraafsmeer kunt proeven. Die sfeer verdwijnt, zegt hij. “Laagbouw maakt plaats voor hoogbouw, terwijl juist die laagbouw zo karakteristiek is voor dit deel van Amsterdam.” Ronnes valt hem bij: “Het historische gevelbeeld verdwijnt.”

Authentiek houden
Vanaf de Ringdijk kijk je over het water uit op een rijtje ­oude huizen: de Transvaalkade. Ook daar is onlangs een pand gesloopt. “Je wilt deze plek juist authentiek houden,” zegt Van Elburg. “Je ziet hier de tijd voorbijgaan: de huizen stammen uit verschillende eeuwen.”
Links van Pandje 4 pronkt het monumentale voormalige Rechthuis van de Watergraafsmeer. Rechts ervan staat Pandje 5. Met bruine bakstenen en een sierlijk dak steekt het – figuurlijk – uit boven nummer 4. De woningcorporatie wil dit pand volgens de historici ook slopen, maar daartegen is het beschermd dankzij de status rijksmonument.

In Amsterdam is een ordesysteem van kracht: een rijksmonument is Orde 1 en daarmee beschermd tegen sloop. Orde 2 geeft aan dat een pand bijdraagt aan de beeldkwaliteit van een stad, maar het geniet niet de bescherming van een rijksmonument. Onbegrijpelijk, vinden Ronnes en Van Elburg. Ronnes: “Er wordt aangegeven dat een pand historische waarde heeft, en toch mag het zonder pardon worden gesloopt.”
Elk gebied heeft drie of vier ordes. Volgens Ronnes moeten die ordes worden herzien. “Panden uit Orde 2 moeten juridische bescherming krijgen óf bij Orde 1 gaan horen. Dankzij de grootschalige afbraak van de jaren tachtig moeten alle panden eigenlijk worden verheven tot een hogere orde. Panden uit Orde 3 en 4 zijn immers zeldzamer geworden.”
Voor Orde 3 geldt dat de panden passen in de gevelwand, zonder architectonische of stedenbouwkundige meerwaarde. Voor orde 4 geldt hetzelfde als 3, maar in mindere mate.

De geplande sloop van Pandje 4 getuigt volgens Van Elburg ook van gebrekkig onderzoek van Eigen Haard. “Volgens de woningcorporatie is het pand ­gebouwd in 1920, maar uit het kadaster blijkt dat de bouw al in 1830 begon.”
Panden van voor 1850 worden vanwege de historische waarde vaak niet gesloopt, Pandje 4 wel. Van Elburg: “Niets lijkt veilig voor de sloopkogel.”
De sloopwoede die de stad in de jaren tachtig beleefde, maakt de situatie voor de twee extra nijpend. “Er is al zo weinig over.” Volgens Ronnes maakt dat de oude panden die er wél nog staan extra bijzonder. “Maar als het aan de woningcorporaties ligt, is het straks allemaal weg.”

Juliët Boogaard