Verslag wandeling Begrafenis Watergraafsmeer

1920 – 8 augustus 2021
Auteur: Jo Haen
Foto’s: John Haen, Mieke Brink, Tiny Kniese-van Langen en Harry de Geest

‘Tegen 12 uur werd dit half onder water liggende weiland bereikt, waar het kistje in de grond gelaten werd. Er werden een drietal kransen neergelegd en de heren Bethlehem en Nieszen voerden het woord. Tenslotte plaatste men op het graf een gedenkplaat die de volgende woorden vermeldde: ‘In dankbare herinnering aan ons geliefd Watergraafsmeer’.
Het is te begrijpen dat deze zonderlinge optocht geweldige belangstelling heeft getrokken en menige oud-Meerbewoner herinnert zich nog de natte voeten, welke hij op de bijkans geheel onder water staande ‘begraafplaats’ heeft gehaald.’

Zo werd op 31 december 1920 Watergraafsmeer op een weiland (ongeveer waar nu de Nobelweg zich bevindt) symbolisch begraven door een aantal boze bewoners, die tegen de annexatie door Amsterdam waren.

Vertrek onder tromgeroffel
Vandaag, 8 augustus 2021, hebben we deze symbolische begrafenis nog eens overgedaan, na eerst een wandeling door de Watergraafsmeer gemaakt te hebben langs straten en plekken waar ook bovengenoemde bewoners hebben gelopen. De juiste route weten we niet helemaal, maar dat mocht de pret niet drukken.
De start was bij de Vergulden Eenhoorn vlakbij de plek waar zich in 1920 het café van de heer Bethlehem, een van de organisatoren, zich bevond. Nadat ik, gekleed in passende kledij,  over de laatste, historische, raadszitting van het gemeentebestuur, voorgezeten door burgemeester J.W. de Wit, had verteld waarin het SDAP-raadslid Johan Frederik (Nap) Ankersmit de goede omgangsvormen die altijd in de Watergraafsmeerse Raad hadden geheerst memoreerde vertrok de stoet onder tromgeroffel (met dank aan Rita Reymers) via de Ringdijk naar het Rechthuis.

Ringdijk, nostalgisch
Op de Ringdijk staat nog steeds een aantal oude huizen, echt nostalgisch, ondanks de nieuwbouw hier en daar. De pandjes Ringdijk 4 en 5 zijn wel het oudst. Ringdijk 5 is zelfs nog in 1832 tijdens een cholera-epidemie ingericht als noodziekenhuis, al heeft het gelukkig nooit als zodanig dienst hoeven doen. Laten we hopen dat de pandjes behouden kunnen blijven. We genoten op de dijk van de vele bloemen en planten, een geschreven gedicht en het uitzicht op de ringvaart en de Transvaalkade.

Laatste gehangene van Amsterdam
Het Rechthuis, gebouwd in 1777, heeft als zodanig dienst gedaan tot 1906, waarna het een horecabestemming kreeg. In vroegere tijden werden misdadigers in de kelder onder het Rechthuis opgesloten. Johann Kemper viel de eer te beurt de laatste gehangene van Amsterdam te zijn. Hij had een moord gepleegd in de Watergraafsmeer.
Linnaeuskade 4 diende na 1906 als gemeentesecretarie. Daarna verhuisde het secretariaat naar Linnaeusparkweg 20-22 dat daar tot 1940 heeft gezeten. De laatste raadsvergadering werd op 31 december 1920 dus hier gehouden.

Fontein op Hogewegpleintje
In 1920 bevond zich op het Hogewegpleintje een prachtige fontein, al werkte hij alleen op zon- en feestdagen. Er was zelfs een lantaarn, die echter alleen bij donker weer mocht worden aangestoken. Want als de maan scheen was dit licht overbodig! Afgebroken in 1932 wegens het drukke verkeer (!) maar gelukkig is er dankzij o.a. Jaap Kamerling een nieuwe fontein gebouwd!

Katholieke noodkerkje
De stoet trok verder en hield even stil bij de onderdoorgang op de Linnaeusparkweg op welke plek van 1902 tot 1929 de katholieke gelovigen uit de Meer in een houten noodkerkje de mis konden bijwonen, konden biechten enz. In 1929 was de grote Martelaren van Gorcumkerk op het Linnaeushof klaar, waarna het noodkerkje nog enige tijd als opslag o.i.d. heeft gediend.

De Hibsekribbers hielden van feesten
Voorzichtig daalden we het smalle trappetje af dat naar de Linnaeusdwarsstraat oftewel de Hibsekrib leidde, een oud straatje uit 1850. Het stond vroeger niet zo best bekend, de bevolking nam het leven gemoedelijk op. Er werd gefeest en dan dansten de bewoners rond in wijde baaien broeken ‘hipsen’ genaamd. Het straatje schijnt echter genoemd te zijn naar de heer Ipsen, die aan het begin van het straatje woonde. In 1913 won de Hibsekrib een prijs voor de feestversiering t.g.v. het eeuwfeest van de Nederlandse onafhankelijkheid.

Gooische Stoomtram
Op de Middenweg staat nog steeds het pand van het Hoofdkantoor van de Gooische Stoomtram, het staat nog steeds op de pui. Deze stoomtram reed in de Watergraafsmeer van 1880 tot 1939. Nadat o.a. De Spar er een tijdje in heeft gezeten bestaat het nu uit appartementen.

Burgemeester J.W. de Wit, de laatste burgemeester
Ernaast op nummer 63 woonde de laatste burgemeester van Watergraafmeer, J.W. de Wit. De begrafenisstoet hield op 31 december 1920 stil voor het huis van de burgemeester, maar hij liet zich echter uit protest niet zien. Ondanks dat was het toch een populaire man, al werd hem door de Amsterdammers niet in dank afgenomen dat hij in 1901 de Pinksterdriefeesten verbood. Het werd hem te gek: vrouwen vochten met nagels en haarspelden en de mannen probeerden op de hoofden der tegenstanders de sterkte der jeneverkruiken. Er moest altijd extra versterking komen van rijksveldwachters. En bovendien werd een man gehuurd, die met een handkar de beschonkenen naar het politieposthuis bij de Oetewalerbrug moest brengen!

Door Park Frankendael
In 1920 mochten bewoners de tuin van Huize Frankendael niet betreden maar wij deden het nu wel. In 1920 bestonden de Kamerlingh Onneslaan en de Hugo de Vrieslaan nog helemaal niet. Alleen maar drassig land. Huize Frankendael gebouwd ongeveer in 1650 heeft vele bewoners gekend, en heeft zelfs nog een aantal jaren dienst gedaan als Tuinbouwschool Linnaeus. De laatste bewoonster was mevr. Cecilia van Vliet-Lichtveld, stiefdochter van stadsbouwmeester Merkelbach. Tegenwoordig heeft het een horecabestemming: restaurant Merkelbach!

Fahrenheitstraat heette vóór de annexatie de De Wetstraat
Via het park en de lange brug genoemd naar Mien Ruys, de bekende tuinarchitecte, trok de begrafenisstoet verder. De trom liet zich af en toe flink horen. Langs de huisjes van Jeruzalem, gebouwd na de oorlog, en onder het viaduct door van de Gooiseweg kwamen we bij de Wetbuurt. De Fahrenheitstraat heette vóór de annexatie de De Wetstraat en was de voornaamste straat. Vandaar dat men de buurt in de volksmond de Wetbuurt noemde. Er zijn trouwens nog veel meer straten van naam veranderd vanwege de annexatie. In Amsterdam bestonden vaak al straatnamen met dezelfde naam, vandaar.
Ria Valk heeft in de Fahrenheitstraat gewoond. Haar lied ‘Ik heb worstjes op mijn borstjes’ zal tegenwoordig wel door vegetarische tofuworstjes moeten worden veranderd!

Schagerlaan en Pierre Lallementstraat
De Schagerlaan waar vroeger lage huisjes en boerderijtjes stonden is verdwenen, al bestaat er nog wel een nieuwe Schagerlaan ongeveer op dezelfde plek maar die ziet er heel anders uit. En de laan loopt ook niet meer door tot de Ringdijk. Via een viaduct en de Pierre Lallementstraat (uitvinder van de fietspedalen!) bereikten we het talud van de Nobelweg. Hier werd 100 jaar geleden de kist met aarde begraven. Door ons werd daar nu een bordje geplaatst: Ter herinnering aan ons geliefde Watergraafsmeer en legde iedere wandelaar een witte roos neer, ter herinnering aan de witte zwaan, het symbool van de Watergraafsmeer.
We hielden, zoals het hoort, even een passende stilte, waarna we ons voor de koffie naar de Vergulden Eenhoorn spoedden. Zonder cake!

Watergraafsmeer blijft toch een ander stukje Amsterdam
De Watergraafsmeer is sinds 1921 wel heel erg veranderd, de bewoners uit die tijd zullen hun buurt bijna niet meer herkennen, maar om met Jaap Kruizinga te spreken: ‘Men voelde dat de Watergraafsmeer een ander stukje Amsterdam was, een stukje Amsterdam dat men veroverd had en dat toch nooit helemaal had willen meegroeien met de stad!’ En dat is nog steeds zo, voor mij tenminste!

Voor een verhaal over de annexatie en begrafenis ga naar Annexatie en begrafenis van de Watergraafsmeer