Auteur: Herman Betlehem (1966) Geboren in Amsterdam. Ook gestudeerd in Amsterdam. Sinds 2013 werkzaam in de Watergraafsmeer en sinds 2016 ook wonende in dit stadsdeel.
Bron: Hans Quatfass – http://www.quatfass.nl/
Sinds 2e helft 19e eeuw in Watergraafsmeer
Mijn familie (van vaders kant, Betlehem) woonde al sinds 2e helft 19e eeuw in Watergraafsmeer. Mijn vader vertelde er altijd veel over. Hij kocht vanuit de Meer toen hij ging trouwen in 1963 een huis in de Buitenveldertse nieuwbouw vlak bij het Amsterdamse Bos waar ik dan ben opgegroeid. Ik woon er sinds 2016 weer, op de oude Ajax-grond, dicht bij de Jaap Edenbaan waar ik al mijn hele leven schaats. Ik ben er getrouwd in de Vergulden Eenhoorn.
Vanaf de Cornelis Drebbelstraat over de ringvaart
Afgelopen winter heb ik eindelijk een keer op het Nieuwe Diep geschaatst met dezelfde houten noren die onder de voeten van mijn vader in de 50er jaren voor het laatst over dat water hadden gescheerd! Hij vertelde dat vroeger dan de hele Dapper- en Indische buurt en de Watergraafsmeer daar schaatste. Daar leek het dit jaar ook wel op! Vanaf de Cornelis Drebbelstraat (waar hij woonde sinds de 30er jaren) over de ringvaart ernaartoe langs de gasfabriek. Mijn grootvader zou er nog kortebaanwedstrijden gewonnen hebben.
Tot 1972 kwam ik als kind nog bij mijn grootmoeder die was blijven wonen in de Cornelis Drebbelstraat (7 boven). Een dubbel bovenhuis dat aan de achterkant breder is dan aan de voorkant en dus a.h.w. in het buurhuis steekt.
Oom Simon Quatfass van de groentewinkel in de Ploegstraat
Voor de rest van de 70er jaren heb ik vooral herinneringen aan Betondorp waar oom Simon Quatfass de groentewinkel had op Ploegstraat 60, overgenomen van zijn vader (oude Simon) die zich er op 11 augustus 1924 vestigde. Mijn vader hielp er in de vakanties in de jaren 30. Die oude Simon was getrouwd met de zus van mijn grootvader en woonde dan na overdracht van de winkel aan zijn zoon nog in de Veeteeltstraat 150. Een andere tante in de Schovenstraat. Maar beide oudtantes waren al voor mijn geboorte overleden. (Jaren ‘60), net als mijn jonggestorven grootvader Betlehem trouwens.
Onderlangs 74
Na het overlijden van de jongere ome Simon (november 1973) ging zijn weduwe op Onderlangs 74 wonen en kwam de groentewinkel in handen van F.J. van Geyten. Tegenwoordig is het alleen nog woonhuis.
Groente-auto uit de 30-er jaren
Naast de groentewinkel (op nr 62; op jullie website verwijzing naar kledingherstelwinkel die er later zat) was de slagerij van een neef van de vrouw van jonge ome Simon (zelf met familienaam Hesp, hoe die neef heette weet ik niet, misschien ook gewoon Hesp; wel toepasselijk voor een slager. Ik kon zelf helaas geen oude foto vinden van de groentewinkel, wel hun groente-auto uit de 30er jaren, die toen voor de verkoop aan huis door de straten ging; betimmerd door mijn opa die timmerman was van beroep. Ik verwijs echter met veel plezier naar de eigen website van de familie Quatfass! (beheerd door achterneven van mij).
De Quatfassen van de Ringdijk
Heel veel informatie over het leven vroeger in de Watergraafsmeer, met veel foto’s en verhalen. http://www.quatfass.nl/ (ook over de Quatfassen van de smederij, later winkel , later café aan de Ringdijk –‘historische’ naam helaas paar jaar geleden veranderd in Mojo).
De h ging formeel uit de naam
Veel families van Friese afkomst, zoals de Betlehem’s (tot eind 19e eeuw nog Bethlehem gespeld totdat juist deze tak van de familie besloot de h formeel eruit te laten), afkomstig uit de streek rond Beetsterzwaag/Olderbekoop, en Lunstro en Baron woonden daar en trouwden onderling. De Quatfass familie had oorspronkelijk Duitse herkomst: “Sinds 1862 hadden ze een tuinderij aan de Ringdijk 87 (hoek Groenelaan)
Tuinderij aan de Ringdijk 87
Op sommige plaatsen was de grond erg drassig. De tuinderij aan de Ringdijk 87 (hoek Groenelaan) die Johann Friedrich Quatfass kocht was eerst een kleine buitenplaats geweest (het Ankertje). De grond lag laag en het was eigenlijk onmogelijk er een goede opbrengst te behalen. Daarom kon hij het land en het huis voor 500 gulden kopen. Nu zou dat nog steeds een koopje zijn: € 5000,-. Hij had veel geluk, kort nadat hij zich vestigde kwam er een stoomgemaal. Zijn grond werd daardoor meteen veel meer waard en zijn opbrengst werd veel groter. Het was een langgerekt stuk grond, dat liep vanaf de Ringdijk, langs de Groenelaan, tot het Renaultgebouw, tegenwoordig restaurant o.a. Restaurant Dauphine.
De tuinderijen van Betlehem (en Lunstro?) moeten daar vlakbij gelegen hebben. Op een gegeven moment begin 20e eeuw zijn ze allemaal onteigend voor de bouw van spoor, Amstelstation (1939) en weer later het Renaultgebouw, wat destijds veel geld opleverde.
Ringdijk 75 en Schagerlaan 47
Mijn overgrootmoeder Betlehem-Lunstro woonde inmiddels Ringdijk 75 (beneden, boven verhuurde ze) en verhuurde nog een ander huisje dat aan de Schagerlaan 47 lag. Ze overleed als weduwe in 1925. Bijgaand een leuke foto uit 1955 van Ringdijk 75, inmiddels is alles afgebroken.
Begraven in Diemen
Dichtbij even verder aan de Ringdijk zat het café van Betlehem. De familietak van de cafebaas (mijn vaders ome Herman) is later aan de Amsterdamseweg in Amstelveen gaan wonen met een tabakszaak. (zijn kleinzoon is later geloof ik een café in Hoofddorp begonnen). Die ‘Amstelveense’ ome Herman is 1951 kort na mijn opa Jan Betlehem gestorven en beide werden begraven in Diemen. Op de begraafplaats Gedenk te Sterven in oud Diemen waar destijds traditiegetrouw de oude inwoners van de Watergraafsmeer begraven werden. Het lijkt mij gepast om aan die begraafplaats op jullie website eens aandacht te besteden. In Diemen is Rustoord natuurlijk ook oud maar juist Gedenk te Sterven had een heel sterke band met de Meerbewoners! Begraven wordt er al lang niet meer (sinds 1972), maar deze eeuw is er archeologisch onderzoek gedaan en gerestaureerd aan de fundamenten van de oude kerk van Oud-Diemen en zijn de grafstenen schoongemaakt en herplaatst (niet helemaal boven de echte graven echter).
Begraven op Gedenk te Sterven
Helaas zijn de stenen de afgelopen jaren weer erg verweerd en slechter leesbaar geworden. Behalve de steen van mijn opa Johannes en zijn broer Harmen (roepnaam Herman, net als mijn vader) en zijn moeder liggen er nog heel wat stenen van andere familieleden van mij. Zie ook de Diemen/Gedenk te Sterven pagina op Quatfass website voor de situatie van voor de restauratie. Ik heb eigen foto uit jan 2017 aangehecht van de genoemde steen. Die zag er toen beter uit dan nu. Als ik het allemaal goed heb is deze Harmen Betlehem kp (geb 1882) dus degene die zelf de Watergraafsmeer heeft begraven in 1921. Ik heb vroeger nooit geweten dat hij ook nog in de Watergraafsmeer-gemeenteraad had gezeten.
Het is bijzonder hoe al die families jarenlang met elkaar trouwden. Volgens mij vooral om het bezit van grond in de familie te houden.
De slager naast Ploegstraat 60 heette inderdaad Hesp (ik weet niet meer zijn voornaam).
De tante in de Schovenstraat was onze tante Luus (Lucy Betlehem), de zus van mijn Oma Aaltje die getrouwd was met de oude groentenboer Simon die later op Veeteeltstraat150 woonde. Luus woonde op een bovenhuis in de Schovenstraat (volgens mij huisnummer 10) en kookte nog op een oliestel. Haar fornuis had ze nooit laten ombouwen naar aardgas. Zij is nooit getrouwd geweest. Samen met mijn Oma en Dien Abeen heeft ze een naaiatelier gehad waarin zij kleding (ver-)maakten voor rijkere dames. Na haar huwelijk stopte mijn oma (ging in de groentenwinkel werken) en Luus is daarmee doorgegaan. Zij ligt ook op Gedenk te Sterven, net zoals de hele rest van mijn Watergraafsmeerse voorouders. Mijn vader heeft in 1973 afstand gedaan van zijn recht daar begraven te worden.
En volgens mij was er ook nog een Leen Betlehem die in Amstelveen woonde. Ik dacht dat hij een slijterij had. Ik kan me een foto van hem herinneren die door mijn vader was gemaakt, hij was keeper en was in slaap gevallen tegen een doelpaal omdat hij een hele wedstrijd niets te doen had.
Hans Quatfass