De glazenier van de Koningskerk

31 december 1944 – 31 december 1955

Door: Jan Dijk (1947) Jongste zoon van Ds J. Dijk, ex-huisarts in A’dam ZO

Berend Hendriks, dat is zijn naam, was een groot kunstenaar. Hij was van vele markten thuis. Schilder, tekenaar, glasschilder, keramist en vervaardiger van mozaïek. Zijn werk is overal in Nederland te zien, ook aan de buitenkant van gebouwen. Hij heeft in grote mate bijgedragen tot de artistieke vormgeving van Nederland in de naoorlogse jaren.

Kunst trok hem toch meer dan boomkweker
Aan de Rijksacademie in Amsterdam liet hij zich opleiden tot monumentaal vormgever. Eigenlijk had hij boomkweker zullen worden, want dat was zijn vader al. Kunst trok hem toch meer.
Hij maakte tijdens zijn hele carrière figuratieve kunst en abstracte kunst, dat laatste hoe ouder hoe meer. Neoconstructivistisch. Soms is zijn figuratieve uitbeelding helder, soms moet je ernaar zoeken, zoals in de Koningskerk. Hij was docent in Arnhem en richtte er de Arnhemse School op: ‘een groep kunstenaars die wilde dat kunst in de openbare ruimte voor sociale interactie zorgt en vond dat kunst moest integreren in architectuur en stedenbouw’.

Niets wat te vergelijken valt met de Koningskerk
In de grote Koningskerk van de architecten van der Kuilen en Trappenberg maakte hij opvallende glas-in-betonramen, de eerste van dit type in Nederland. Overigens, in het werk van die architecten springt die kerk er echt uit; ze maakten een paar kleine kerken en woningbouw, maar niets wat te vergelijken valt met de Koningskerk. Hij heeft wat mij betreft het mooiste wederopbouwkerkinterieur van Nederland. Maar ook de Pinksterkerk in Heemstede is prachtig.

Scenes uit het Bijbelboek Openbaringen
Van buiten denk je al: wat is dat? Maar door het vensterraam zie je iets oplichten. Wat wilde Berend met die glazen uitdrukken? Het zijn beelden uit het Bijbelboek Openbaringen van (de apostel) Johannes; die openbaringen zou hij op hoge leeftijd beleefd en beschreven hebben na zijn verbanning naar het eiland Patmos. Maar in feite is het boek een tijdje na zijn dood geschreven door een ander, die het zogenaamd aan hem toeschreef; dat was in die tijd gebruikelijk.

Zolang je je maar aan de Bijbel houdt kun je onderwerpen afbeelden in protestantse kerken
Aan de oostwand (zon tijdens de ochtenddienst) zien dat Het Beest, een draak, verslagen en gedood wordt door Christus Koning zittend op een steigerend wit paard en met een wijde cape om zich heen; draagt hij op zijn hoofd een aantal kronen van de wereld? Let op de paardenbenen! Hij spietst het laatste van de 7 koppen van het beest; terzijde op de grond liggen, moeilijk herkenbaar, de 6 andere. Het kwaad wordt overwonnen. In de westwand houdt een geveugelde engel, de boodschapper, een boekrol in zijn hand naar beneden. Als kind zag ik er trouwens een pijlpunt in. Maar kijk even goed, dan zie je dat de vingers van een hand zich krommen om de boekrol. Met open mond verkondigt hij ook nog luidkeels de Goede Boodschap (evangelie) die van een gele zon afkomstig lijkt te zijn. Die zon straalt aan de hemel, ik keek er vaak naar. Onder aan die wand zie je de symbolen van de vier evangelisten op wier naam de vier Bijbelse evangeliën staan. Van links naar rechts: Johannes, Lucas, Mattheus, net als Johannes een van de twaalf apostelen van Jezus, en Marcus. Je ziet ze vaak in kerken samen afgebeeld. Eeuwenlang. En zolang je je maar aan de Bijbel houdt kun je onderwerpen afbeelden in protestantse kerken. In de Koningskerk gebeurt het wel opvallend uitbundig. De onderwerpkeuze is volstrekt uniek (kijk op: reliwiki, al kloppen niet alle interpretaties). Lees Openbaringen erop na. De kunstenaar gaf in sterke mate zijn eigen draai aan de Bijbelse beelden.De Evangelische Broedergemeente, die de kerk van de protestanten heeft overgenomen, heeft de kerk vanbinnen helemaal wit geschilderd zoals bij hen te doen gebruikelijk is. Net als in Paramaribo bijvoorbeeld, de mamakerki. Ook de nieuwe kerkbanken zijn wit. Wat zouden die architecten wel van dat witschilderen gevonden hebben?

Het stenen mozaïek van later datum buiten op de Pieter Nieuwlandschool
Berend Hendriks maakte meer kunst in de Watergraafsmeer. Buiten aan de zuidzijde van de Koningskerk een wat flets geworden plastiek die de majesteit van Christus Koning uitbeeldt: de romp van een leeuw met de kop van een adelaar. Helaas staat voor die plastiek nu een jonge opgeschoten boom. Na een restauratie in de toekomst gaat die er vast beter uitzien.

Het stenenmozaïek van later datum buiten op de Pieter Nieuwlandschool aan de Nobelweg, van later datum,  is ook van zijn hand. Het stelt Jakob voor, in gevecht met de engel. Alweer een mooie zon.
Verder maakte hij verzetsmonumenten in den lande.

De foto die zijn buurmeisje Suzanne maakte spreekt boekdelen
Over vrouw dan wel kinderen of zo heb ik niets kunnen vinden. Geen tijd?  Hij was buitengewoon geliefd in zijn omgeving en ook in zijn familie. De foto die zijn buurmeisje Suzanne maakte spreekt boekdelen. In 1996 kwam ze een keertje bij hem langs. Ze was 9. Of hij voor haar niet ook eens een kunstwerk kon maken. Ze had een volle spaarpot. Hij was een dure kunstenaar, zei hij, dus die had hij wel nodig. 50 cent zat erin, daar moest dan wel 5 % belasting bij. Haar vader zaagde een stuiver doormidden. Het contract werd gesloten en bestaat. Een jaar later ziet ze een ambulance voor zijn deur. Ze schrikt. Berend maant de ambulance tot stoppen. “Het is bijna klaar hoor!”. Ze had er nooit meer aan gedacht. In het ziekenhuis overlijdt hij. Hij is 79 jaar geworden. Een collega voltooit het schilderijtje voor haar. Op de achterkant staat in Berends handschrift geschreven: Voor Suzanne.
Het is prachtig geworden. Wat een ritme! Het danst in zijn geometrie. Er wordt haar heel veel geld voor geboden. Maar ze houdt het kunstwerk liever zelf. Een keer mocht ze het bij een solotentoonstelling van Berend presenteren. Niet lang na zijn dood. Voor meer informatie ga naar Lamboblogt september 2017

Wanneer u dit leest en zich even bij het vriendelijke kostersechtpaar van de Koningskerk vervoegt, mag u misschien wel even naar binnen om naar de ramen te kijken. Zeg het er wel even bij en geef ze een kleinigheid voor de restauratie van het helder klinkende orgel. wat dat gebeurt eerst.

Laten we hier een Berend Hendriksstraat creëren. In Almere bestaat al een Berend Hendrikspad; werk van ham is daar in Museum De Paviljoens te bewonderen. Dat museum is in 2013 helaas opgeheven, de collectie verkocht. Nu bevinden zich 2 werken van zijn hand in de collectie Rijnstate in Arnhem. Dat is een ziekenhuis met dependences. Het schilderijtje zou er naadloos tussen passen.

Twee andere voorbeelden van Berends werk: het glaskunstwerk in Rijksmonument de de Pinksterkerk in Heemstede en glas-in-beton in de Nijverheidsschool te Leiden.