De tochtsloot van de Watergraafsmeer

1629 – 2019

Door: Jan Dijk (1947) – Geboren en getogen in de Watergraafsmeer. Woont er nu nog steeds.

Hij ligt er al sinds 1629. Is daarmee bij ons dus het oudste wat er is. Elke polder heeft er een. Je moet die wel graven wil je droge voeten houden. Het is het eerste wat je moet doen wanneer je polder droog is.

Alleen het woord tochtsloot komt voor in de Van Dale
Op oude en jonge kaarten staat hij vaak te boek als de Molenwetering. Ook nu nog. Maar alleen het woord tochtsloot komt voor in de Van Dale. De Molenwetering is derhalve een tochtsloot – een woord dat niet iedereen nog blijkt te kennen. Hij is precies in een volmaakt vierkant gegraven. Aan twee kanten loopt hij door naar de ringvaart. Op sommige plekken is hij nooit van plaats veranderd. Ik doel op de waterpartij naast de Emmakerk (nu De Bron) en aan het eind van het Linnaeushof waar je een mooi bijna romantisch doorkijkje hebt; het water is schoon. Of in het Archimedes- en het Galileïplantsoen. Trouwens, de naam van de laatste is inmiddels officieel gewijzigd in Galileiplantsoen, die rare trema is weg. Terecht natuurlijk. Ook in de sportvelden ligt hij nog op zijn oude plek.

De oudste kaart waarop hij te zien is dateert uit 1631 (zie hierboven). Daarop zien we ook al Cruyswegh en Middelwegh ingepland (al staan de namen er niet bij). De percelen hebben nog slechts nummers. Een van die percelen werd gelijk al gekocht door Van Liebergen. Een nazaat was de allereerste bewoner van het nog kleine buitenhuis dat later Frankendael zou gaan heten.

St. Pietersvloed uit 1651
Ik weet het, alles liep weer onder ten gevolge van de St. Pietersvloed uit 1651. Maar een tochtsloot laat zich niet zomaar wegpoetsen. En op latere kaarten zie je altijd dat vierkant. De hernieuwde drooglegging verliep vlot.Het gebeurde een tweede keer: de polder werd geïnundeerd in het kader van de Hollandse Waterlinie om ons de Fransen van het lijf te houden in het rampjaar 1672. Dat lukte! Ook al hoorde de Diemer- of Watergraefsmeer officieel helemaal niet bij die waterlinie. Waarom moest dat dan zo nodig? Wat een kapitaalvernietiging! Maar ik ging daar niet over.

Het Schrickelijk Tempeest
In ijswinters ging iedere bebouwing kapot. Zal de tochtsloot eronder geleden hebben? Pas na 8 jaar was de polder na die laatste keer weer droog. Op 1 augustus 1674 was er in een groot deel van Europa nog een heuse orkaan geweest, het Schrickelijk Tempeest. De storm die zo hevig was dat hier en daar een tornado ontstond, welke in Utrecht de Dom voor de helft deed instorten. De Dom was door de Fransen eventjes katholiek geweest. Straf van God? Overal in het land verwoestingen.
Gelukkig is toen het Nieuwe Diep (dat is nog een oud stukje Diemermeer) blijkbaar niet of nauwelijks verder afgekalfd! Misschien mogen we wel van geluk spreken dat daarna het droogmaken nog lukte!

Een baken in het landschap van de Meer
Sindsdien is de tochtsloot een baken in het landschap van de Meer. De vuilafvoer van de buitenhuizen kwam erop uit, het was een beetje een vieze bedoening.
De beroemde kaart van de Watergraafsmeer uit 1719 van Pieter van de Berge onderscheidt als zijden van het vierkant De Groote Tocht Sloot van De Dwars Tocht Sloot. De lozing van het druk bezochte Maliehuis aan het eind van de maliebaan (zie daar) ging er vroeger ook in. Aan de tochtsloot stonden destijds ter weerszijden daarvan de buitenhuizen Werk en Rust (van Mr. P.N. Arntzenius), en Vrijheit-Blijheit.

Hier en daar werd de tochtsloot omgelegd
Hier en daar werd de tochtsloot omgelegd. Bijvoorbeeld bij de aanleg van het Darwinplantsoen. Het is allemaal niet meer met zekerheid na te gaan waar hij precies liep. Het komt mij voor, dat hij enigszins is verplaatst bij de aanleg van het groengedeelte van het plantsoen, dat nu Darwinpark wordt genoemd, anders had hij er dwars doorheen gelopen in de volle lengte. Ik ga er stilletjes van uit, dat daar waar hij onder de Kruislaan door gaat, dat dat het originele tracé is. Het Maliehuis heeft in dat geval ergens in het huidige Darwinpark nabij de straatweg gelegen. Het Maliehuis heeft in dat geval ergens midden in het huidige Darwinpark nabij de straatweg gelegen.

Is de tochtsloot ook verplaatst bij een geringe uitbreiding van de Nieuwe Oosterbegraafplaats naar het zuidwesten? Werd de Gooiseweg aangelegd en was die uitbreiding logisch omdat er niks anders mogelijk was? De tochtsloot loopt er een beetje scheef. Op de bestemmingsplankaart uit 1939 valt dat te zien wanneer je heel goed kijkt.

U kunt zelf de tochtsloot vervolgen en inschatten waar hij lag.