Bron: Het Parool – 15-01-2022
Door: Maarten Moll
Dat ergens bij De Omval ook galgen hadden gestaan, wist ik niet.
Hier hebben galgen gestaan
Ik sta met de fiets tussen de benen voor wat ooit café De Omval was. Waar schrijfster Sana Valiulina me ooit, op een koude winterochtend, huiveringwekkende verhalen uit Rusland vertelde. Het café sloot in oktober 2020, het gebouw staat er nog. Er komt een Circular City House voor in de plaats, of, in gewoon Nederlands: een houten buurthuis.
Waar stoelen stonden, staan nu rekken met kleding. Aan een tafel midden in de ruimte zit een vrouw achter een naaimachine. Op een raam een logo. Petra de Jonge. Exclusieve Damesmode op Maat. Misschien is het Petra de Jonge zelf die daar kleren aan het maken is. Door een ander raam zie ik nog de bar met de bierkranen. Op een blinde muur hangt een groot billboard voor het kledingmerk New Zealand Auckland.
Die galgen
Onlangs werd na een restauratie op een schilderij van Hendrick Avercamp, IJsgezicht (1610-1620), een galgenveld ontdekt. De okergele lijntjes had men heel lang aangezien voor riet. Maar het waren toch echt galgen. Met eraan hangende lichamen en al.
Ik dacht onmiddellijk aan een andere schilder. Rembrandt. Die in een roeibootje het IJ was overgestoken om in Noord, op Volewijk (waar nu de A’DAM Toren staat) naar een geëxecuteerd meisje te gaan kijken. Rembrandt maakte twee tekeningen van het daar opgehangen jonge Deense dienstmeisje Elsje Christiaens, die haar huisbazin tijdens een ruzie met een bijl had doodgeslagen. (Overigens werd Elsje op de Dam aan een paal gewurgd en daarna ter afschrikking ‘tentoongesteld’ op het galgenveld om ‘van de locht en ’t gevogelte verteerd te worden’.)
Site over galgenvelden in Amsterdam
Maar dat ergens bij De Omval ook galgen hadden gestaan, wist ik niet. Er is een site waarop je meer kunt lezen: zoek op Galgenvelden van Amsterdam. Vier waren er. In Noord, bij De Omval, in het huidige Westpoort, en in de buurt van wat nu het Leidseplein is. Op Prinseneiland is een straat die refereert aan de galgenvelden: de Galgenstraat. Als mensen daar hun huis uitstapten, konden ze de gehangenen op Volewijk zien.
Hoge amusementswaardeHier hebben galgen gestaan
Op de site is een tekening van Anthonie van Borssom te zien van dat galgenveld in 1664. Onderschrift: ‘Behalve een afschrikkende werking, had het galgenveld ook een hoge amusementswaarde voor de Amsterdammers. Het was een favoriete plek voor een dagje uit voor het hele gezin. Er stonden zelfs eet- en drinktentjes zodat het de inwendige mens aan niks ontbrak.’
Gezellig
Café De Omval stond er in de zeventiende eeuw natuurlijk nog niet (in 1629 werd het galgenveld opgedoekt). Maar dat men, zoals ik nu naar het café kijk, naar opgehangen misdadigers stond te kijken met een drankje in de hand, is niet onwaarschijnlijk.
Petra de Jonge ondertussen zit onverstoorbaar achter de naaimachine kleren te fabriceren. Zij denkt alleen aan de levenden.
Aan het Diemermeer lag een schiereilandje dat vanaf het einde van de 13e eeuw bij Ouderkerk in het gebied Ouder-Amstel hoorde. Op dit schiereiland bevond zich het Gerecht van Ouderkerk. Dit galgenveld is afgebeeld op een kaart uit 1570, dus we weten dat het in ieder geval vanaf dat moment daar aanwezig was. De kans is groot dat het net als Volewijk al vanaf de middeleeuwen in bedrijf was. De terechtstellingen vonden plaats in Ouderkerk, waarna de lichamen naar het gerecht werden gebracht. Na 1629 verdween het gerecht van de landkaarten.
Het stoffelijk overschot werd naar het galgenveld vervoerd om daar ‘door de loght ende ’t gevogelte te worden verteert.’
De galgen lagen goed in het zicht, want zij hadden een belangrijke waarschuwingsfunctie voor de reiziger: “Let op, gedraag je, want je komt in een gebied waar recht wordt gesproken. Doe je het niet, kan het slecht met je aflopen, zo je ziet.’
Bron: Gemeente Amsterdam en Duizend jaar Omval en omstreken
Rood omcirkeld de galg op De Omval, midden boven het galgenveld van Volewijk. Kaart van Amsterdam rond 1570, reproductie naar Joost Jansz Bilhamer – Bron: Gemeente Amsterdam