Het Wittelaantje

1945 – 2017

Door: Jan Dijk (1947) Jongste zoon van Ds J. Dijk, ex-huisarts in A’dam ZO.

Waarom Wittelaantje?
Wanneer je Park Frankendael door de mooie houten poort binnenloopt, met de beeltenis van Mercurius aan zijn voorzijde, en dan voorbij de waterpartij rechtsaf slaat, loop je door een onopvallend laantje met een enkele bescheiden knoestige boom. De geschiedenis van dit laantje is vermeldenswaard.
Het laantje heet het Wittelaantje. Genoemd naar de directeur van de tuinbouwschool Linnaeus die in Huize Frankendael gevestigd was, Mijnheer Witte? Genoemd naar Watergraafsmeers Burgemeester de Wit? Of zo genoemd omdat er nogal wat bomen stonden met witte bloemen?

Tuinbouwschool
Het was aangelegd als zweetlaantje voor de examenkandidaten van die tuinbouwschool; de officiële naam was: Koninklijke Nederlandse Tuinbouw Maatschappij ‘Linnaeus’. Zij mocht zich meermalen in koninklijk bezoek verheugen. Natuurlijk, de leerlingen hadden er al heel vaak doorheen gelopen om die bijzondere bomen en boompjes te bestuderen. Het laantje stond namelijk vol met heel bijzondere variëteiten. Sommige waren zelfs uniek in Nederland. Veel boompjes waren ondermaats gebleven – maar werden wel heel erg oud. Tot wel 100 jaar. Er bloeide het hele jaar door wel iets. Het was een lust voor het oog.
De tuinbouwschool kon het niet meer bolwerken en vertrok in 1894 uit Frankendael, de 10 laatste jaren huisde ze in een houten noodbebouwing op het terrein, die in vlammen opging. Veel later keerde ze terug naar een bescheidener locatie aan het Archimedesplantsoen. Daar is nu het Wellantcollege (officieel: Wellant mbo Amsterdam Linnaeus) (nu Yuverta geheten Red.). Ook na het vertrek bleef het Wittelaantje een zweetlaantje, nu voor tuinbouwscholen uit de wijde omgeving van Amsterdam. Naar mijn beste weten gold het zweetlaantjeverhaal slechts voor de oorlog. Maar erg mooi was het laantje ook daarna nog.

De Stadskwekerij, een boomkwekerij voor de stad Amsterdam
De Stadskwekerij, een boomkwekerij voor de stad Amsterdam (Watergraafsmeer viel daar toen nog buiten), vestigde zich er na het vertrek van de school uit het grote huis. Voordien van die kwekerij gevestigd aan de Eerste Constantijn Huygensstraat. Ze heeft op Frankendael gouden jaren gekend.
Om kort te gaan, de stad werd in de jaren 80 geleidelijk opgesplitst in bestuurlijke eenheden, stadsdelen genaamd, die allemaal zelf voor hun beplanting moesten zorgen. Watergraafsmeer hoorde tot de tweede groep. Boomkwekerijen in Brabant zagen hun kans schoon om stadsdelen over te halen de bomen voortaan bij hen te betrekken. De een na de ander ging erop in (niet Stadsdeelraad Watergraafsmeer natuurlijk). Ik wil gezegd hebben, dat de Stadskwekerij zich op een een ideale locatie bevond: schone grond, die door zijn aard toeliet dat op een klein terrein veel bomen konden staan. De kwekerijen in het zandige Brabant hadden dat niet.
Soms kwamen bomen te vroeg aan in Amsterdam. Dan mochten men ze wel even stallen op het terrein van de Stadskwekerij. Ach, je blijft vriendelijk, vertelde een hoofdmedewerker mij.

Woningbouw in Park Frankendael?
Onvermijdelijk was, dat de Stadskwekerij failliet ging. Het was officieel een bedrijventerrein.
Aan bedrijven was geen behoefte. Woningbouw dan maar? 8 fraaie urban villas werden ontworpen. Een groep enthousiastelingen wist dat plan te blokkeren, er ontstonden tegelijk een vereniging en een stichting die pleitten voor behoud van Frankendael als parkgebied. De mooie plannen van de stichting bleken te hoogdravend en grootschalig, de vereniging bleef dichter bij de grond.

Plan-Santhagens
Haar plan-Santhagens werd de basis voor hoe het park er nu uitziet. Op het informatiebord bij de ingang is dit plan te zien.
Een van de elementen van het plan is de nieuw ontworpen Régencetuin achter het huis, de enige in Nederland. Helaas is bij de jongste renovatie het Régencekarakter daarvan goeddeels verloren gegaan. (Régence: de periode na de dood van Lodewijk XIV in 1715; zijn achterkleinzoon was als enige beschikbaar om hem op te volgen: Lodewijk XV. Dat was nog een kleuter. Regenten waren voor hem noodzakelijk.) In een prentenboek uit 1728 blijkt de Meer vol met dit soort tuinen te staan, bij al die buitenhuizen.

Er moest worden heringericht
Een ander element uit het plan is de grote waterpartij rondom het parkgebied. Aan meer waterberging is altijd behoefte.
Er moest dus worden heringericht. Ook elders in het park legden nogal wat struiken en ook bomen het loodje.
Twee oude delen van het park zijn als rijksmonument aangewezen, behorend bij Huize Frankendael. Daar stonden in de ontwerptekening beschermende stippellijnen omheen. Had er ook maar een stippellijntje om het Wittelaantje gestaan. Ik had er, als nog steeds politiek actief, om moeten denken. Dat is een fout geweest.
Voor bomen met een stambreedte van meer dan 10 cm moet een kapvergunning worden aangevraagd. De boompjes van het Wittelaantje waren klein gebleven. Er stond geen stippellijntje omheen. Dus wat doe je dan als aannemer? Omhakken die rotzooi!

Protestwandeling
Toen wij er lucht van kregen, wij dat zijn Karin Ridderikhof, jarenlang zelfstandig natuurlijk tuinier naast volkstuinpark Klein Dantzig, en ik, organiseerden we een Protestwandeling door het laantje. Er kwamen ruim 20 mensen op af.
Zeker, beloofd werd door de verantwoordelijk wijkwethouder, die mij eens vertelde dat hij de bomen van Ecuador beter kende dan van de Watergraafsmeer, dat die bomen zouden terugkeren. Die wethouder was een echte kosmopoliet. Er waren lange lijsten met de precieze namen van al die bomen. Men ging op onderzoek uit. Helaas, gedane zaken nemen geen keer. Het bleek ongelooflijk prijzig ze terug te plaatsen en uiteindelijk gewoon niet haalbaar.

Doodsbeenderenboom
Het is nu een onopvallend laantje. De meest opvallende elementen vormen nog de zwanenbankjes,  uit de tijd van de Stadsdeelraad, die doen denken aan het oude wapen van Watergraafsmeer. De wat grotere boom die het meest opviel, de doodsbeenderenboom, is ter ziele. Een nieuwe is geplant, die wel.Wel is er langs de waterpartij een rijtje knotwilgen geplant en is er door tuinman Chris Barendse een wandelpad vlak langs aangelegd.

Ik wens u een fijne wandeling door het park. En, geachte bestuurscommissie, zorg voor het juiste straatnaambordje!