Bron: Nieuwe Revu – Door Sytze de Boer
Het Amsterdam van Johan Cruijff van Sytze de Boer verschijnt deze week en kost € 17,99
o.a. verkrijgbaar bij Boekhandel Linnaeus, Middenweg 29 – info@linnaeusboekhandel.nl
Johan Cruijff werd geboren in Betondorp, maar zijn familie bestond uit ras-Jordanezen. Een groot deel van zijn jeugd bracht de legendarische nummer 14 door in de volksbuurt.
Een voorpublicatie uit Het Amsterdam van Johan Cruijff.
‘Amsterdam is een unieke stad, een dergelijke sfeer tref je nergens ter wereld aan. Ik ben en blijf dan ook Nederlander, Amsterdammer en Ajacied,’ zei Johan Cruijff toen hij al langere tijd in het buitenland verbleef. ‘Als dat eigenwijze Amsterdamse lefgozertje voel ik de Amsterdamse mentaliteit aan.’
Een echtere Amsterdammer dan Cruijff zal lastig te vinden zijn. Dat zou je opmerkelijk kunnen noemen omdat hij maar de helft van zijn leven Amsterdam (of een buitengewest) als vaste woonplaats had. Maar gebleken is dat je Cruijff wel uit Amsterdam kunt halen, maar Amsterdam niet uit Cruijff. Bovendien: avontuurlijke Amsterdammers blijven niet in hun stad hangen. Zij bevaren de wereldzeeën en worden kosmopoliet. En de Amsterdammer laat zich er graag op voorstaan een wereldburger te zijn, afkomstig uit het grootste dorp of de kleinste wereldstad op de aardbol.
De Jordaan geldt als de meest typische Amsterdamse wijk. Cruijffs ouders en grootouders waren allen rasechte Jordanezen, zijn broer Henny werd er geboren en pas een jaar voor Johan ter wereld kwam, verhuisde het gezin Cruijff naar Betondorp, een onderdeel van de wijk Watergraafsmeer. Veel andere leden van de omvangrijke familie bleven in de Jordaan en werden natuurlijk nog geregeld bezocht.
De Jordaan kenmerkt zich door haar vrijpostige bewoners, voorzien van een handelsgeest en met plagerige gein als liefhebberij. Daarnaast kwam de onderling solidaire bevolking geregeld in opstand tegen het gezag. Allemaal eigenschappen die als een rode draad door het leven van Cruijff lopen. Ontzag voor de macht bleef hem vreemd. Terwijl vanaf halverwege de jaren 60 in het centrum van de stad provo’s de politie sarden, kwam Johan in het geweer tegen bestuurlijk voetbalgezag (‘Ik ben een Amsterdammer die zegt waar het op staat’). De ludieke Kabouter-protestpartij vond hij leuk, om er vervolgens snel aan toe te voegen geen verstand van politiek te hebben.
Veilig bolwerk
Zowel de ouders als grootouders van Johan Cruijff woonden en werkten in de Jordaan. Broer Henny is er op 11 december 1944 geboren. Johan zelf groeide op in Betondorp, maar hij kwam wel geregeld op familiebezoek in de Jordaan. Cruijff: ‘Er was een zeer sterke familieband. Omaatje was daar een soort standbeeld, waaronder al haar kinderen leefden. Oervitaal, intelligent en met humor hield ze de hele familie bij elkaar. Voor mij is de familie steeds een veilig bolwerk geweest. Je voelde je geborgen. Je leefde zonder angst.’ Bovendien heerste er een sentimenteel levensgevoel dat door populaire vertolkers van het levenslied als Tante Leen, Johnny Jordaan en Willy Alberti landelijke bekendheid kreeg.
Het knusse imago van de buurt is deels terug te voeren op de smalle straatjes en de kleinschaligheid. De wijk werd in het begin van de 17de eeuw aangelegd voor de kleine burgerij en handwerkslieden. Later verpauperde dit stadsdeel en was er sprake van sociale misstanden zoals langdurig achterstallig onderhoud en zelfs verkrotting. Hierdoor kwam de bevolking geregeld in opstand tegen het gezag, ook al een houding die Cruijff niet vreemd is. Verder bleek de Jordaan een goede voedingsbodem voor voetballers als Arie de Oude, Josje Vonhof, André Pijlman, Theo van Duivenbode, Rob Rensenbrink en Heini Otto. Ook komiek Piet Bambergen en goede vriend Bobby Nees komen ervandaan.
Lindenstraat 43 (groentezaak van vader Manus)
Hier hadden de ouders van Johan van eind jaren 30 tot maart 1946 hun zaak. Ze zaten in de handel: vis, aardappelen en groente. Ze hadden ook een kraam op de Lindengracht.
Eerste Boomdwarsstraat 8 III (woning ouders)
Na hun huwelijk op 18 december 1941 betrekken Manus en Nel Cruijff-Draaijer hier hun woning. Van daaruit kunnen ze schuin naar beneden op hun zaak aan de Lindenstraat kijken. Filmmaker en familielid Eddy Terstall: ‘Manus schijnt volgens alle berichten de meester van de practical joke te zijn geweest, en zelfs voor Jordanese begrippen goedgebekt. Tante Nel was altijd bezorgd om anderen, maar stak zelf niet snel haar vinger op als ze tekortkwam. Elkaar helpen was voor haar generatie ook heel gewoon. Oude Jordanezen hadden een oerfatsoen.’ In dit huis werd eerste zoon Henny geboren.
Eerste Lindendwarsstraat 4 II (woning opa Manus en gezin vanaf 1938, Manus junior tot 18 december 1941)
Johan in Boem: ‘Tot mijn vroegste herinneringen behoren opa en oma, de ouders van mijn vader, die op een bovenwoninkje zaten in de Jordaan. Als oma bij ons kwam, keek ik altijd direct naar haar bruine tas. “Ja, kom maar,” lachte ze dan. Er zat keer op keer iets voor me in. Opa had een bootje, waarmee hij uit vissen ging. Heel wat keren mocht ik met hem mee. Opa en kleinzoon, lekker knus samen in dat bootje op de Vinkeveense Plas.’
Lindenstraat 205
Aardappelhandel van opa Cruijff
Opa Manus Cruijffhad hier zijn aardappelhandel, samen met broer Dirk. Het gezin woonde van 1928 tot 1938 boven de zaak. Tante Dory Cruijff (dochter van Dirk): ‘Het waren harde werkers, ze gingen met een gehuurde handkar lopend heen en terug naar de Centrale Markt in West om hun waar op te halen.’ Aan het einde van de Lindengracht had opa Manus ook een marktkraam. Zowel opa Manus als zijn vrouw stond op de Lindengrachtmarkt. Ook opa en oma Draaijer stonden allebei (met fruit) op de markt.
Anjelierstraat 127 hs achter
Woning opa Hein Draaijer, oma Kee Draaijer en Nel (tot 18 december 1941)
Hein stond op de markt in de Westerstraat met fruit. Standplaats van Kee was eind jaren 20 tegenover de Lindengracht 193, terwijl Lindengracht 191 (1 hoog) in die tijd de woning van opa Cruijff was.
Tweede Goudbloemdwarsstraat 20
Tabakszaak Max Steenbergen
In de etalage staan oude Puma’s die ooit van een jonge Johan waren. Ze komen uit een verzameling kicksen die Ruud Krol in diens café tentoonstelde. Krol had daar als publiekstrekker voetbalschoenen van Ajacieden. Het café flopte, een kennis van Max haalde de schoenen van Cruijfferuit en gaf ze aan sigarenwinkelier Max. Ook in de etalage een originele foto van het singletje Oei, Oei, Oei (dat was me weer een loei) uit 1969.
Palmgracht 46
Een ander woonhuis van opa Manus Cruijffin de jaren 20
Daarbij had hij een marktplaats op de Lindengracht. Zijn gezin met ook zoon Manus verhuisde meerdere keren naar adressen aan de Palm- en Lindengracht.
Palmgracht 52 I en56 II
Woonhuizen van oom Dirk Cruijff
Dirk Cruijffwas ook een zoon van Manus senior, de broer van Manus junior en dus de oom van Johan. Dirk en zijn vrouw Griet (Pols) waren ook de oom en tante van filmmaker Eddy Terstall:
‘Ome Dirk was klein van stuk en bescheiden van natuur. Als er voor op het pleintje werd gevoetbald, met jassen als goals, dan liet oom Dirk van bovenaf uit het raam weten of een bal binnen de palen was of niet. Johan zag ik als kind alleen op verjaardagen of op nieuwjaarsdag bij tante Griet en ome Dirk. Zijn Citroën stond dan voor de deur, waardoor de halve buurt naar boven stond te kijken of ze een glimp van de nationale held konden opvangen. Overigens was Johan tijdens die verjaardagsvisites altijd heel stil.’
Palmgracht 48
Café ’t Hoekje
Pleisterplaats van de familie om te klaverjassen. Om de hoek, in de Driehoeksstraat, woonde de familie Otto (onder wie eenmalig international Heini).
Palmgracht 61 III
Woonhuis tante Dory, dochter van oom Dirk met echtgenoot Piet de Meijer
Ook hier kwam Johan geregeld op bezoek. Bijvoorbeeld op kraamvisite. Dory: ‘Had ie een sigaret in z’n mond. Stuurde m’n man hem wel eerst naar beneden om die uit te maken.’ Verder mocht uiteraard ook de Draaijer-tak zich verheugen in Jordanese Cruijffbezoekjes.
Palmgracht 23 II
Woonhuis oom Hein Terhaak en tante Miep
Aangetrouwde oom en tante (zus van tante Griet) van Johan en de opa en oma van Eddy Terstall: ‘Johan zat hier op de schoot van Hein gebiologeerd te luisteren naar radioverslagen van voetbalwedstrijden. Hein had een betere radio dan bij Johan thuis.’
Elandsgracht 96-98
Sportzaak Smit & Cruijff
Vanaf 1940 is hier tot op de dag van vandaag een sportzaak gevestigd. In 1968 nemen de broers Cruijffde winkel over. Die is speciaal bestemd voor jongens met lastige voeten. Voetballers met knobbels of bijzonder gevoelige plekken op hun voeten krijgen er schoenen die speciaal voor hen gemaakt worden. Johan in 1968:
‘Ik ga er af en toe in staan. Veel tijd om erin te werken heb ik natuurlijk niet.’ Echter: ‘Johan was er bijna nooit,’ klaagde Henny, ‘toen kregen de mensen het gevoel dat ik Smit was.’ De naam Smit is een overblijfsel: ‘Vroeger was dat hier een begrip, vandaar.’
Later zullen de broers gebrouilleerd raken. ‘Nel had twee zoons die allebei hun zegje konden doen. Zoals dat weleens gaat tussen twee broers met een eigen mening, kregen Henny en Johan heibel. Dat was op zich erg jammer want het waren beiden kleurrijke mannen,’ zegt Eddy Terstall.
Lindenstraat 205 is fout. Dat moet zijn: Lindengracht 205.