De molen op de foto (Oosterringdijk) hieronder was de laatste molen van de Meer (en gedeeltelijk hergebruikt voor de bouw van de Molen van Sloten). Het motorgemaal was zijn opvolger.
Het uit 1927 daterende motorgemaal, waar de heer J.Koehler de scepter zwaaide, is in 1983 afgebroken. Een automatisch gemaal heeft de dienst van het toen bijna 50 jaar oude gemaal overgenomen.
Daarmee verdween ook een van de laatste herinneringen aan de Amsterdamse School in deze omgeving. In het motorgemaal bevond zich het archief van het eeuwenoude Hoogheemraadschap Watergraafsmeer, dat per 1 januari 1970 werd ontbonden.
Bron: Boeken J. H. Kruizinga
– tot 1878 werd de Watergraafsmeer bemalen door drie (in dat jaar tot romp met kap onttakelde) trapsgewijs werkende poldermolens, waarvan dit de onderste was. De andere twee hebben in onttakelde staat mogelijk nog tot ongeveer 1900 bestaan. Zie (onderstaande links naar) de betreffende drie records in de molendatabase, met bij elk record een gedetailleerde tekening uit 1887 (dus als romp met kap), uit de Beeldbank van het Amsterdams Gemeente-archief, van de in dat record beschreven molen. De derde van deze drie is de molen uit het artikel.
https://www.molendatabase.nl/molens/ten-bruggencate-nr-00817-a
https://www.molendatabase.nl/molens/ten-bruggencate-nr-00817-b
https://www.molendatabase.nl/molens/ten-bruggencate-nr-00817-c
– de directe opvolger van die molens was, anders dan het artikel stelt, NIET het pas in 1925 (niet in 1927) gebouwde motorgemaal op twee foto’s op deze webpagina en in onderstaand stuk op uw site,
https://www.vriendenvanwatergraafsmeer.nl/poldergemaal-oosterringdijk-58/
maar een stoomgemaal uit 1878 dat vlak ten noorden van de spoorlijn aan de Oosterringdijk stond, in 1925 dus zijn taak kwijtraakte aan het nieuwe motorgemaal, en eind jaren 40 werd gesloopt voor de verbreding van het treinspoor. Zie het record van nr. 2519 in de gemalendatabase van de Nederlandse Gemalenstichting.
https://gemalen.nl/gemaal_detail.asp?gem_id=2519
Het vreemde is dat kennelijk noch onze locale historicus J.H. Kruizinga, noch uw site wist / weet van het bestaan van dit stoomgemaal, en dat er bovendien nergens op het internet of in de Watergraafsmeer-literatuur een foto van te vinden is, afgezien van de (waarschijnlijk onjuiste, zie hierna) niet al te gedetailleerde afbeelding van rond 1930 bij de tweede van de beide onderstaande oproepen van B. Klein op de site van Geheugen van Oost.
https://geheugenvanoost.amsterdam/page/40361/2006-stoomgemaal-oosterringdijk
https://geheugenvanoost.amsterdam/page/101492/stoomgemaal-watergraafsmeer-1877
Die afbeelding is een uitsnede uit onderstaande foto in de Beeldbank van het Amsterdams Gemeente-archief.
https://archief.amsterdam/beeldbank/detail/7409b618-bb67-872b-dbcd-918099c0edbd/media/c8bfbc57-8c88-e107-b70d-ddfb058ee744
Uit die foto blijkt dat B. Klein zich waarschijnlijk in zijn uitsnede heeft vergist: het stoomgemaal is waarschijnlijk het (duidelijk uit de tweede helft van de 19e eeuw daterende) aan het water staande gebouwtje rechts, achter de spoorbrug; mogelijk zien we de schoorsteen van het stoomgemaal bij inzoomen nog net boven de nok van zijn dak uitsteken. Kleins uitsnede toont dan een boerderij vlakbij.
Het motorgemaal is overigens, mèt foto’s, eveneens in de gemalendatabase te vinden, onder nr. 2485.
https://gemalen.nl/gemaal_detail.asp?gem_id=2485
Al geeft dat record voor het gemaal wel de verkeerde plaats en het verkeerde huisnummer (48-50 i.p.v. 58) aan, namelijk ruwweg die van het HUIDIGE gemaal uit 1983, nr. 2279 in de gemalendatabase. Het motorgemaal stond een stuk meer zuidoostelijk, ongeveer waar nu de ringweg ligt. Oftewel: het is nu aangegeven op de plaats waar de vroegere bovenmolen van de Watergraafsmeer (Ten-Bruggencatenr. 00817 a) stond; de juiste plaats is die van de vroegere middelmolen (Ten-Bruggencatenr. 00817 b). Zie de weergave van de vroegere molens in deze ‘punt’ van de Watergraafsmeer bij inzoomen op https://www.allemolenskaart.nl/index.php?coord=52.354037,%204.964650 ; de molenicoontjes geven bij aanklikken hun identificatie en Ten-Bruggencatenummer.
We zien het motorgemaal ook aangegeven in die punt, aan het eind van de toevoertocht, op onderstaande kaart uit 1935.
https://archief.amsterdam/beeldbank/detail/b4095eec-18bf-0240-175b-211a3a6a0acf/media/1ca2657f-f9a0-dd32-1c22-2a8cdf916798
Trouwens, op die kaart zien we aan de Oosterringdijk vlak ten noorden van de spoorwegovergang ook het stoomgemaal als klein rechthoekje aangegeven! De boerderij op de foto van Klein was toen kennelijk al gesloopt voor de verbreding van het spoor.
AANVULLING: merkwaardigerwijze noemt A.A. Kok het stoomgemaal wel, min of meer terloops, op pag. 218 van Kruizinga’s boek ‘Watergraafsmeer, eens een parel aan de kroon van Amsterdam’ uit 1948, in een beschrijving van een wandeling langs de Oosterringdijk. Dat artikel van Kok is ook op uw site te vinden.
https://www.vriendenvanwatergraafsmeer.nl/een-wandeling-door-oost-en-watergraafsmeer-rond-1890/
Gemeenlijk ging echter de wandeling vóór de Hartsvelderbrug linksaf omdat ’t daar meer buiten was dan rechts. Onder langs de dijk was een pad in ’t gras. Daar was bij afwisseling een oud huis met een bloementuin en bomen of een vergezicht over de weiden met vee. Tot de overweg dwong schuin tegen de dijk op te gaan. Die overweg was nooit gesloten.
Vlak over die overweg stond een stoomgemaal met een stoomketel en een machine, steenkolen en een ronde schoorsteen met ijzeren banden erom. In de ringvaart schuimde het water dat uit de Meer geslagen werd met een groot scheprad. Daarachter was een rechthoekig meer dat tot de Kruislaan doorliep.
Verderop in datzelfde artikel met jeugdherinneringen noemt hij ook de molens, waarvan blijkens zijn beschrijving op dat tijdstip (‘rond 1890’) reeds enkel de afgeknotte ondermolen resteerde, en van de andere twee alleen de vroegere standplaatsen nog herkenbaar waren.
Verderop, laag in de polder stond een afgeknotte molen, waarin een boertje woonde. De brede sloot daarachter heette op de kaart de Oude Molentocht.
Voorbij de zwemplek kwam onder aan de dijk de Kruislaan uit. Daar werd de dijk weer minder breed. Daar lag binnen tegen de dijk een heuveltje en verder nog een. De boer die daar woonde zei dat daar vroeger molens op gestaan hadden.
Kennelijk waren genoemde twee molens al ruim voor 1920 (het jaartal dat de molendatabase-records noemden als indicatie voor het tijdstip van algehele sloop) geheel verdwenen, al was het wel NA 1890, want er bestaat een foto uit dat jaar van de bouw van de schutsluis in het Merwedekanaal, waarop op de achtergrond de drie molenrompen-met-kap te zien zijn.
https://zoeken.allemolens.nl/detail.php?id=34084242
Tot slot nog dit: in het artikel van Kok moet in het onderschrift bij de laatste foto, de Kruislaan rond 1900, ‘watermolen’ zijn ‘watertoren’.
Met vriendelijke groet,
Lolke Rang
Kees Zijp
Volkstuinencomplex de Molen is daar naar vernoemd. Die zat daar toen, is in de jaren 70 naar Noord verplaatst.