Monumentaal wijkje Jeruzalem is bijna klaar, na 40 jaar steggelen

Bron: Het Parool – Door Ton Damen

Jeruzalem is bijna klaar. Het karakteristieke monumentale wijkje in de Watergraafsmeer werd op de schop genomen na veertig jaar steggelen. De emoties liepen hoog op.

Elke dag ben ik in mijn nabijgelegen moestuin in Klein Dantzig te vinden,” zegt Neil Clennell (69), nieuwe bewoner van Jeruzalem in de Watergraafsmeer. Hij teelt er onder meer pompoenen, courgettes en snijbonen. Enkele weken geleden ontving Clennell van Rochdale de sleutel van zijn nieuwe appartement aan de Berzeliusstraat in het opgeknapte tuindorp Frankendael.
Hij is heel tevreden met de zestig vierkante meter goed ingedeelde woonruimte met een balkon over de hele breedte van zijn huis. Clennell is een van de eerste bewoners van het nieuwe blok sociale huurwoningen in het oude wijkje. De 86 sociale huurwoningen staan op de plek waar het oude Willem Dreeshuis stond.
Clennell en zijn buren kijken uit op de voor Jeruzalem zo kenmerkende oude duplexwoningen. Ze werden in de wederopbouwjaren snel en goedkoop uit de grond gestampt om de woningnood het hoofd te bieden. De aanblik van de wijk is ook na de laatste renovatie onveranderd gebleven. De witte betonnen muren en de platte daken van de gebouwde woningen doen enigszins aan Jeruzalem in het Midden-Oosten denken, waaraan de buurt die naam heeft te danken.

De voorkanten van de naoorlogse huizen zien er ouderwets uit, maar door het vele glas kunnen de achterpuien zich meten met de modernste ontwerpen. Nog altijd wordt de sfeer in tuindorp Frankendael bepaald door de duplexwoningen en de hovenstructuur, terwijl er voor een kleiner deel nieuwbouw is gepleegd.
“Ik kwam in Jeruzalem in 2012 te werken toen alles nog op losse schroeven stond,” zegt Vincent Verbiest (58), gebiedsontwikkelaar van Rochdale, tijdens een rondleiding. “Vóór de renovaties en sloop-nieuwbouwprogramma’s stonden hier bijna achthonderd duplexwoningen. Na de transformatie staan er weer achthonderd sociale huurhuizen, waarvan twee derde duplexwoningen en de rest nieuwbouw.”

Herkenbaar
De kenmerkende oude huisjes lijken sprekend op Aireywoningen, de naoorlogse monumentale duplexwoningen die overal in Nederland staan, bijvoorbeeld in Nieuw-West. De woningen in Jeruzalem zijn echter anders opgetrokken, volgens het ‘Dotremont-Ten Bosch systeem’, maar dat zien alleen fijnproevers.
Wie vanaf de oostzijde Jeruzalem in komt, belandt in het deel van groene dorpje dat al klaar is, met vooral de herkenbare oude laagbouwwoningen. Aan de andere kant wordt nog gewerkt en stuit je op de bouwput aan de Kruislaan, waar bouwer De Nijs dure huur- en koopwoningen tot 850.000 euro (met kelder) maakt.
“Het is toch dezelfde wijk gebleven,” zegt Verbiest. “We grepen ook niet in vanwege de leefbaarheid, maar omdat de huizen in slechte staat waren. Dan kun je kiezen uit sloop-nieuwbouw of renovatie. Geleidelijk zijn we minder gaan slopen en meer restaureren.” Nog steeds wordt de buurt getypeerd door veertig procent ouderen en kinderen van de scholen die er staan.

Ook Jasper van Riel (47), IT-specialist en voorzitter van de bewonerscommissie bij Rochdale, is blij. Hij zit in zijn prachtig gerenoveerde duplexwoning en heeft met enkele anderen nog de historisch lage huur van rond 285 euro per maand. Nieuwe huurders betalen het dubbele. “Ruim veertig vierkante meter is krap maar goed te doen,” zegt Van Riel. Hij heeft ook een leuk terras.

Menselijke maat
Van Riel woont sinds 1998 in hetzelfde huis en volgde al die tijd de transformatie. “Rochdale, die de woningen van de Dageraad en Patrimonium overnam, was de grootste sloper,” zegt Van Riel. “Wilde De Key nog plannen maken voor het opknappen van driehonderd woningen, van Rochdale mocht alles plat. Pas na de crisis kreeg Rochdale gevoel voor cultuur, historie en de menselijke maat.” Bewoners dwongen dat volgens Van Riel af. “We stelden ‘code 13’ in. Bij hoogoplopende emoties kon een partij ‘code 13’ roepen. Dan nam men een adempauze.”

Uiteindelijk liet ook Rochdale woningen staan en kreeg bovendien iedereen met een vast huurcontract het recht tot terugkeer in de wijk. Het enige wat oude bewoners volgens Van Riel missen zijn de kleine winkels die nu vaak in woningen veranderd zijn. De supermarkt, de stomerij en de slagerij van Herman en Jaap Mulder aan de Van het Hofflaan waren een begrip.

Steeds een nieuw plan
Amsterdam bouwde in de jaren vijftig Jeruzalem, opgetrokken uit 780 met witte betonblokken gebouwde duplexwoningen van 45 vierkante meter. Het voordeel van deze woningen was dat ze snel gebouwd konden worden. De omgeving was met een structuur van twaalf hoven dorps gemaakt.
In de jaren tachtig wilden corporaties en de gemeente van het dorpje af. De Dageraad, Patrimonium en De Key hebben toen de gehorige ­woningen opzettelijk ver­waar­loosd. Ze lanceerden in 2002 een plan waarbij alle woningen gesloopt zouden worden. De actiegroep ‘Jeruzalem Blijft’ en enkele bewonersorganisaties vreesden huurverhogingen en kwamen in verzet. De gemeente bleek ook tegen sloop.

Stedenbouwer Maurits de Hoog bedacht daarna een compromis waarbij vijfhonderd oude huisjes weg moesten. De rest mocht blijven staan. Vooral de hovenstructuur moest overeind blijven. In 2010 werden de plannen feestelijk ingeluid met minister Ronald Plasterk van Cultuur. Hij bombardeerde de duplexwoningen tot rijksmonument. Voor de menging kwamen er vrijesectorhuurwoningen en koopwoningen bij.
Men was net met de uitvoering begonnen toen de crisis uitbrak. Rochdale paste daarop het bouwplan aan. De nieuwbouw – sociale huur – en het gezondheidscentrum Jeruzalem Staete werden verkocht aan Habion. De huurwoningen – tot 2000 euro per maand – aan de Glauberweg gingen naar Bouwinvest.
Daarna kwam er een laatste koerswijziging. De voorgenomen sloop van 193 oude monumentale woningen rond de Pekelharingstraat ging door geldgebrek niet door. De gemeente gaf in plaats daarvan vijf miljoen subsidie als Rochdale snel zou renoveren. De woningen werden vorig jaar opgeleverd. Er staan nu 600 gerenoveerde huisjes. Inclusief de commerciële nieuwbouw telt de wijk straks bijna duizend woningen.