Bron: Stadsblad De Echo – 1997
Het raadsel rond de gevelstenen uit de Watergraafsmeer is opgelost. Dankzij de Echo-rubriek Nakaarten is een stukje Amsterdamse geschiedenis compleet.
De verwarring is prachtig. Zelfs de Amsterdamkenner Jaap Kruizinga werd er op een grappige manier het slachtoffer van. Die kocht op een dag een oude gevelsteen, en liet die in de muur van zijn huis metselen, zonder dat hij de herkomst wist. En toch had hij er al over geschreven!
Aanleiding was de rubriek Nakaarten van 5 november 1997 met een oude foto van de voormalige politiepost bij de brug over de Ringvaart, Linnaeusstraat-Middenweg. Tot 1880 functioneerde op die brug (de Oetewalerbrug) een tolhek. Watergraafsmeer was toen nog zelfstandig.
In het tolhek zaten vier stenen, waaronder een met het wapen van Watergraafsmeer. En Kruizinga en alle Amsterdam-kenners menen al heel lang dat die wapensteen verhuisd is naar het Rechthuis. In de zijgevel daarvan zit inderdaad een fraaie steen.
Foutje, zei Echo-lezer Rang uit de Celsiusstraat. Hij vergeleek oude foto’s en concludeerde dat er iets niet klopte. De oude brug, met de wapensteen, is meermalen gefotografeerd en de gelijkenis met de steen in het Rechthuis is gewoon abominabel. Sterker nog, aldus Rang, die wapensteen zit nu in het huis waar Kruizinga woonde, aan het Robert Kochplantsoen. Die had namelijk op een dag een steen op de kop weten te tikken, waarvan de herkomst onbekend was.
Onno Boers, van de Vereniging van Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen heeft op verzoek van de Nakaart-redactie de boel uitgezocht. En Rang heeft gelijk. Boers: ‘De brug is vervangen in 1880 en het oude tolhek gesloopt. De wapensteen ging naar een nieuwe politiepost, die in 1883 vlak bij de brug werd gebouwd.”
In of rond 1924 is die post weer afgebroken en het cruciale is nu: iedereen meent dat de steen naar het Rechthuis verhuisde. Onjuist, aldus Boers. De steen is in de handel terechtgekomen en uiteindelijk bij Kruizinga beland.
Maar waar komt die steen in het Rechthuis dan vandaan?
Boers: “Uit een oud brandspuithuisje dat ook dicht bij de brug heeft gestaan.”
Boers wijst erop dat Rang niet echt de eerste is die over het misverstand begint. De historicus H.W. Alings had het al in 1955 gesignaleerd. Maar zijn theorie sloeg niet aan. Misschien nu wel.
Helaas is de weergave van de hele geschiedenis in het bovenstaande stuk (overgenomen uit De Echo van 29 december 1997) niet helemaal juist; in De Echo van 7 januari 1998 staat in de rubriek Nakaarten dan ook een correctie n.a.v. destijds door mij ingestuurde opmerkingen over dat artikel. En Onno Boers heeft in Ons Amsterdam van maart 1999, pagina 106-109, het hele verhaal nauwkeurig uit de doeken gedaan.
Kruizinga wist wel degelijk de herkomst van de wapensteen die hij gekocht en aan zijn huis geplaatst had, namelijk het tolhek op de Oetewalerbrug, en dus ook dat de steen in het Rechthuis die tolhek-wapensteen niet was; wat hij (en jarenlang iedereen) NIET wist was dat die wapensteen, ‘zijn’ steen dus, na de sloop van het hek in de tegelijkertijd nieuwgebouwde politiepost was geplaatst en dat de Rechthuis-gevelsteen dus onmogelijk uit de politiepost afkomstig kon zijn. Hij dacht inderdaad dat de steen in de politiepost dezelfde was als die die nu in het Rechthuis zit, en met hem alle scribenten over dit onderwerp (Alings in 1955 als eerste, gevolgd door Kruizinga en alle anderen). Die Rechthuis-steen echter was afkomstig uit het genoemde en op bovenstaande tekening (die overigens niet van Lamberts is maar anoniem) afgebeelde brandspuithuisje dat als de voorganger van de politiepost beschouwd kan worden; in alle onbescheidenheid mag ik zeggen dat ondergetekende degene is geweest die (in 1997) als eerste op de tekeningen van dit huisje die steen in de top van de voorgevel aan zijn vorm en voorstelling heeft herkend als de steen in het Rechthuis, wat ik toen ook aan Onno Boers heb doorgegeven. En hoewel Kruizinga in zijn boeken over de Watergraafsmeer meermalen afbeeldingen van de Oetewalerbrug met het tolhek en het brandspuithuisje heeft opgenomen, is die steen in de top, met de afgeschuinde bovenhoeken die de Rechthuis-gevelsteen ook heeft, hem altijd ontgaan, en daarmee de ware herkomst van die steen in het Rechthuis.
Voor de duidelijkheid: het jarenlange misverstand was dus niet dat iedereen dacht dat de wapensteen uit het TOLHEK naar het Rechthuis was verhuisd (iedereen, ook Kruizinga, wist dat de wapensteen uit het tolhek de steen aan Kruizinga’s huis was), maar dat iedereen dacht dat de gevelsteen uit de POLITIEPOST (waarvan niemand wist dat het de wapensteen uit het tolhek was) naar het Rechthuis was verhuisd, en dat iedereen dus dacht dat de steen in de politiepost die met de afgeschuinde bovenhoeken was.
En ook nog deze correctie op het Echo-artikel: er bestaan, anders dan in dat artikel staat, voor zover ik weet geen foto’s van de oude Oetewalerbrug en het tolhek met de wapenstenen, alleen tekeningen; de oude foto’s waaruit ik concludeerde dat er iets niet klopte waren dan ook foto’s van de politiepost (vooral die achter onderstaande link, dezelfde foto die ook in de genoemde rubriek Nakaarten van 5 november 1997 stond). En daarop was de gelijkenis van de steen in de gevel met die in het Rechthuis inderdaad gewoon abominabel, zoals iedereen zelf kan constateren.
https://www.gevelstenenvanamsterdam.nl/full_screen2.php?item=Ringdijk1&index=4