4 mei 2024
Auteur: Carin te Hoonte (1959) Geboren in Amsterdam. Zij woont nu meer dan 30 jaar in Amsteldorp.
Verteller: Jo Haen
Foto’s: Carin te Hoonte
Ter nagedachtenis aan de deportaties van Joodse Amsterdammers
Op zaterdag 4 mei jl. werd door Vrienden van Watergraafsmeer een oorlogsverhalenwandeling georganiseerd door de Transvaalbuurt. De wandeling was opgenomen in het programma van het 4 en 5 mei-comité Amsterdam. Verzamelpunt hoek Linnaeusstraat/Pretoriusstraat. Tot mijn verrassing wachtte er al een grote groep belangstellenden, in totaal 35 mensen, waaronder opvallend veel jongeren.
In 1920 was ongeveer 75%-80% van de bewoners van Joodse afkomst.
We volgden Jo Haen de Pretoriusstraat in. De belangstelling lijkt elk jaar groter te worden! Op een rustig stuk legde Jo in korte lijnen de geschiedenis van de Transvaalbuurt uit en kregen we de kaart te zien. De bekende architect Berlage is nauw betrokken geweest bij de bouw van de buurt. Begin 1900 werd de Woningwet van kracht, die maakte een einde aan de vele krotten in Amsterdam en ontwierp regels voor nieuwbouw, ook in de Transvaalbuurt. Vooral Joodse Amsterdammers kwamen er wonen, rond 1920 was 75%- 80% van de bewoners van Joodse afkomst. De buurt ligt tussen de Transvaalkade, de Wibautstraat, het spoor tussen Amstel- en Muiderpoortstation en de Linnaeusstraat. De Duitse bezetter heeft systematisch en hard toegeslagen in deze buurt……..
Struikelstenen vóór Transvaalkade 9A
We wandelden de Paardekraalstraat uit, naar links op de Transvaalkade, waar opvallend mooie huizen staan met beeldhouwwerk aan de gevels. Op nr. 9A werd in 1937 door Veronika en Eliazar Englander een streng ritueel rusthuis geopend voor ouden van dagen en hulpbehoevenden, dat aan alle eisen uit die tijd voldeed. Veronika en Eliazar werden op 5 juli 1943 in Westerbork geregistreerd en op 16 juli 1943 zijn zij in Sobibor vermoord. Voor het pand liggen 3 struikelstenen: Eva van Biene, Rebecca van Biene- Cohen en Sara Gans-van Biene, bewoonsters van het huis en in 1943 op hoge leeftijd in Auschwitz vermoord. In 2021 zijn de stenen op initiatief van de huidige bewoners in de stoep voor het huis aangebracht. De huidige bewoonster vertelt ons, dat ze de stenen straks nog, voor de officiële herdenking, goed zal oppoetsen! En bood haar excuses aan dat ze dat niet eerder had gedaan!
Davidster, monument op de hoek van het Transvaalplein
We kwamen door de Transvaalstraat en bij het Transvaalplein, waar met borden en foto’s uitleg wordt gegeven over de socialistische achtergrond van de Transvaalbuurt. Op de hoek hangt de Davidster, een monument van Mieke Blits. Jo vertelt over de Concentratiebuurt: Joden uit andere Amsterdamse buurten, het Gooi en de Vechtstreek werden door de nazi’s gedwongen naar de Transvaalbuurt te verhuizen. Vrijwel alle Joden zijn gedeporteerd en moesten naar het Muiderpoortstation lopen. Later werden de Joden, die uit andere buurten daar waren komen wonen, tijdens razzia’s uit hun huis gehaald. De laatste razzia was op 20 juni 1943.
Systematisch en nauwgezet
In de Laing’s Nekstraat opende in september 1941 de Gemeente 2 klassen van de 1e Joodse Montessorischool, de Oranje-Vrijstaatschool. Joden moesten bij elkaar naar school. In mei 1943 waren alle leerlingen en leerkrachten verdwenen. Het is nauwelijks voor te stellen hoe systematisch en nauwgezet de Duitsers, met steun van de gemeente, deze jodendeportaties voor elkaar heeft gekregen.
Eli van Tijn, Man van Verzet
Bij het Krugerplein zien we het Monument tegen Apartheid en Racisme. In de Kraaipanstraat wederom 2 Joodse scholen gezien, waar alle leerlingen en leerkrachten werden gedeporteerd. Jo vertelt ons over Eli van Tijn, hoofdonderwijzer en Man van Verzet, die een actieve rol had als verzetsstrijder en vlak voor de bevrijding in Auschwitz gestorven is.
Het buikschot
Op het Joubertplein herinneren twee oorlogsmonumenten aan de verschrikkingen van de 2e Wereldoorlog. Op de Tugelaweg staat het aangrijpende monument het Buikschot, ter herinnering aan drie verzetsmensen, die hier werden neergeschoten als vergelding voor een verzetsdaad.
‘Doe je ogen even dicht’
We arriveren bij het kunstwerk langs de Tugelaweg, gemaakt van het gedicht van dichter K.Michel: “Doe je ogen even dicht”. Het kunstwerk is door Hansje van Halem in letters verwerkt in een lint langs het spoor, waar de Joodse bevolking naar het Muiderpoortstation liep. We zitten in een lange rij op de banken en luisteren naar het gedicht. Prachtig, maar ook heel verdrietig over zoveel weggevoerde mensen en over een tijd, die nooit meer terug zal komen.
Jo wordt van harte bedankt voor deze bijzondere wandeling door de Transvaalbuurt: Verhalen om altijd te blijven herhalen en nooit te vergeten!
Geef een reactie