Verslag verhalenwandeling Transvaalbuurt – 9 febr. 2025

9 februari 2025
Door: Jo Haen
Foto’s: Lex van Buuren en Liesbeth Westenborg

Stukje geschiedenis
Ondanks de kou en de wegomlegging waren er toch om 11 uur 20 wandelaars present. We startten op de hoek van de Linnaeusstraat/Pretoriusstraat. Eerst een stukje geschiedenis over de Transvaalbuurt, vroeger behorend bij Nieuwer-Amstel en in 1896 door Amsterdam geannexeerd waarna er door diverse woningbouwverenigingen gebouwd is gaan worden. Vooral voor joodse Amsterdammers uit de krottenwijken in de binnenstad. Daarom is deze buurt ook zo zwaar getroffen in de oorlog, wat de jodenvervolging betreft. Veel herdenkingsplekken en Stolpersteine herinneren ons daaraan en het mag niet vergeten worden.

Herman Heijermans
Via de Pretoriusstraat, waar zich vroeger nog de bekende winkels van Sporthuis v.d.Bogaard (wie kocht er niet zijn sportspullen? En altijd 10 % korting) en de platenwinkel van Marja Dermijn bevonden ging het via de Ingogostraat naar de Transvaalkade nr. 6 waar Herman Heijermans een paar jaar heeft gewoond. Hij had ruzie met zijn bovenbuurvrouw, zangeres. Hij wilde rust en geen gezang boven zijn hoofd! Een hilarisch verhaal.

Stolpersteine en Nescio
Minder leuk: de Stolpersteine voor 3 dames uit het rituele rusthuis op nr. 9, een initiatief van de huidige bewoners. En op nummer 29 heeft Nescio (pseudoniem voor Jan Hendrik Frederik Grönloh) gewoond, bekend van zijn vele boeken o.a. de Titaantjes. Een plaquette aan de pui ter herinnering aan dat feit.

Het Transvaalplein en Smitstraat
Bij het Transvaalplein werden het voortuintje en boekenkastje van een wat rommelige bewoner bewonderd en bekeken we ook de Jodenster op de muur, een oorlogsmonument. In de Smitstraat haalde een van de wandelaarsters herinneringen op uit haar jeugd. Altijd leuk als mensen dat doen. Via een poort tussen de woningen van de r.k.b.v. Het Oosten (katholieke woningbouwvereniging) kwam je vroeger bij 2 scholen. Er staat nog steeds één school, maar de andere, de Kraal, is verhuisd naar Oostpoort.

Broodje shoarma voor Harry Slinger
Harry Slinger heeft mooie herinneringen aan de tijd van de Floriade in 1972 toen hij na afloop van optredens met de leden van Drukwerk op het Pretoriusplein (nu Steve Bikoplein) geheten bij Addy, die een shoarmazaak had, menig broodje shoarma heeft verorberd plus de nodige drankjes. Via de Pretoriusstraat ging het richting Krugerplein met op de muur Mandela en op het plein het monument tegen apartheid van Pepe Gregoire.

De Wilgentak en Eli van Tijn
Het mooiste straatje van de Transvaalbuurt is toch wel de Kraaipanstraat met de karakteristieke huizen met torengeveltjes, echt Amsterdams. Ook hier kwamen de herinneringen van een paar wandelaars weer boven. Van Ies Jacobs las ik het indrukwekkende verhaal De Wilgentak voor, een positief verhaal van een joodse man. Hoe je toch nog, na zoveel ellende, nog positief kunt zijn vind ik echt bewonderenswaardig. Achterin de voormalige Talmoedschool waar Eli van Tijn directeur was maar ook een verzetsgroep op zolder verborg. Helaas heeft ook hij de oorlog niet overleefd.

Multicultureel en functioneel centrum
We wandelden verder naar de Joubertstraat waar menigeen nog op de kleuterschool had gezeten, maar waar zich nu een multicultureel en functioneel centrum bevindt, waarin tevens een moskee. Ontworpen door architectenbureau Marlies Rohmer. Maar ook in deze straat een paar oorlogsmonumenten, ook in de speeltuin die in de oorlog als Joodse markt fungeerde.

Het Buikschot
Op de Tugelaweg las ik bij het Buikschot het verhaal van Willem van Breen voor, die verplicht moest toekijken hoe daar in december 1944 3 verzetsmensen werden doodgeschoten als represaille voor een verzetsdaad.

Wandeling met een lach en een traan
We vervolgden onze weg over de Tugelaweg, genoemd naar een rivier in de provincie KwaZoeloe-Natal in Zuid Afrika, met in de Maritzstraat op de muur van een huizenblok mooie plaquettes van Handwerkers Vriendenkring,  een voormalige woningbouwvereniging. Ineengevlochten de letters HVK.
Het was een wandeling met een lach en een traan. Gelachen werd er bij het verhaal over het overspel in de Transvaalbuurt. Een hilarisch verhaal van Ies Jacobs.

Het Buikschot

Met het voorlezen van het gedicht van dichter K.Michel waar Hansje van Halem een kunstwerk van heeft gemaakt, verwerkt in een reling langs het spoortalud van de Tugelaweg, 350 meter lang, waren we aan het eind gekomen van de wandeling. De Transvaalbuurt, een interessante buurt maar waar de 2e W.O. nog steeds aanwezig is door alle herdenkingsplekken en de verhalen. En dat is goed. Het mag niet vergeten worden. Onder het genot van een kopje koffie of een ander warm drankje werd er bij Grand Café Eighy-Four op de Oranje Vrijstaatkade nog een tijdje gezellig nagepraat.