17 augustus 1995
Door: Jo Haen (1939) Geboren in Purmerend. Woont sinds 1963 in de Watergraafsmeer. Samen met Ron de Wit beheert zij deze website. Ze schrijft verhalen, interviewt mensen in de WGM en organiseert verhalenwandelingen.
Op 17 augustus 1995 was er een prachtige begrafenisstoet te zien in de Watergraafsmeer. Frits Petalo (1920-1995) van de bekende zigeunerfamilie Petalo werd in het familiegraf op de Nieuwe Ooster begraven. Eerst was er een uitvaartmis in de Martelaren van Gorcumkerk op het Linnaeushof. En daarna ging het in vol ornaat met een band voorop naar de Nieuwe Ooster.
Zijn zoon Koos Petalo (ook wel Koko of Koka Petalo benoemd) (1942 – 1996), de meest bekende van de familie stierf een jaar later en werd met dezelfde eer bijgezet in het familiegraf. Hij was de Nederlandse belangenbehartiger van de Roma en Sinti (ook wel zigeuners genoemd). Hij had de bijnaam “zigeunerkoning”. Petalo was zelf een Roma maar had een Nederlands paspoort.
In de Tweede Wereldoorlog kwam de familie Petalo in 1944 terecht in Kamp Westerbork om naar één van de Duitse vernietigingskampen gestuurd te worden. De Petalo’s werden echter vrijgelaten omdat de Duitsers dachten dat de Petalo’s de Guatemalteekse nationaliteit hadden omdat de Petalo’s daar enige tijd gewoond hadden. Guatamala was destijds een bondgenoot van de asmogendheden.
Op 20-jarige leeftijd werd Koko Petalo zigeunervoorman in Nederland. Vooral in de tweede helft van de jaren 70 kwam Petalo veel in de media in verband met de strijd om standplaatsen voor woonwagens en verblijfsvergunningen van Roma en Sinti. Hij was bestuurslid van de “Stichting ROM”, een belangenorganisatie voor zigeuners. Ook was Petalo initiatiefnemer voor een monument voor in de Tweede Wereldoorlog omgekomen Roma en Sinti. Dit monument, het Zigeunermonument Hel en vuur, werd in 1978 op het Museumplein in Amsterdam geplaatst. Petalo kwam diverse malen in botsing met plaatselijke autoriteiten over standplaatsen voor zijn woonwagens, o.a. in Haarlem, Amstelveen en Rotterdam waren er problemen.
De naam van Petalo en zijn familie werd echter ook in verband gebracht met oplichtings- en afpersingspraktijken. Petalo zelf werd in 1986 tot vier jaar cel veroordeeld wegens oplichting van verzekeringsmaatschappijen.
In 1993 deed Petalo nog van zich spreken door bij de behandeling van de Vreemdelingenwet VVD-woordvoerder Jan-Kees Wiebenga vanaf de publieke tribune van de Tweede Kamer voor “racist” uit te maken. Hij werd daarop luid tierend door de beveiligingsdienst van de Tweede Kamer van de tribune verwijderd.
Na zijn overlijden in het VU-ziekenhuis werd hij begraven in het familiegraf op de Nieuwe Ooster in de Watergraafsmeer.
Zigeuners begraven hun doden altijd in een zinken kist die in een grafkelder wordt bijgezet. Zodoende kunnen ze hun overledenen altijd weer uit het graf halen en meenemen. Bij Petrov Petalo b.v. lag het in de bedoeling om hem ooit weer in Joegoslavië te kunnen herbegraven. Om de een of andere reden lukte dit niet en heeft hij op de begraafplaats een mooier graf gekregen.”
Bij zigeunerbegrafenissen wordt nooit gebruik gemaakt van de aula op de begraafplaats. Eerst wordt er een dienst gehouden in een rooms-katholieke kerk in de buurt. Voorop in de rouwstoet loopt iemand met een kruis met daarop de naam van de overledene. Dit kruis wordt later als aandenken achter de grafsteen gezet. Het begraven zelf is een uitbundig en langdurig ritueel. Met veel emoties, huilbuien, drank, eten en muziek.
“Zigeuners zijn vreselijk gastvrij,” aldus Maes. “Tijdens de begrafenis moet iedereen een glaasje meedrinken, ook de medewerkers van de begraafplaats worden uitgenodigd.” Bij elke begrafenis hoort een orkestje. Nabestaanden bepalen ter plekke hoeveel muziek ze willen horen door de accordeonist, violist of zanger per nummer geld in de handen te stoppen. Ook aan de dode wordt geld meegegeven. Tijdens de begrafenis gooit iedereen naar eigen vermogen geld op de kist. Maes: “De bedragen kunnen stevig oplopen. Er gaat soms zoveel geld mee de grond in dat de familie na de plechtigheid bezorgd informeert of niemand het graf kan openen en het geld meenemen.”
Bij mannelijke overledenen worden vrouwen aan het graf geweerd. De echtgenote neemt van tevoren afscheid; het is niet de bedoeling dat oncontroleerbare emoties nog eens worden uitgeleefd. Bij een grote begrafenis zitten de vrouwen dan ook aan de buitenkant te huilen terwijl de mannen het begrafenisritueel volbrengen. Als een vrouw wordt begraven zijn wel beide seksen rondom het graf te vinden.
Zigeuners verzorgen hun graven goed. Maes: “Soms rijden nabestaanden het terrein op, zetten de autoradio keihard aan en gaan het graf schoonmaken. Ze houden van ‘mooie’ graven en de monumenten worden steeds verder uitgebreid. Ze doen echt veel meer aan de herdenking van hun doden dan de gemiddelde Nederlander.”
Zigeuners zijn na een uitvaart moeilijk te traceren. Om verliesposten te voorkomen worden de kosten van de begrafenis en het graf altijd op voorhand contant betaald. Zigeuners houden domweg niet van het betalen van rekeningen. De familie wijst een persoon aan die geld inzamelt voor de familie – het benodigde bedrag is verbazingwekkend snel bij elkaar gebracht. Vooral de broers van de overledene dragen hun steentje bij.
Noot redactie: Het woord zigeuner is achterhaald, we noemen het tegenwoordig het volk Roma. Zie ook de reactie van Mischa Smeding onder het verhaal.
Bronnen: Wikipedia, Online Begraafplaatsen en Pauline Prior (van de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen
Even over het artikel van Petalo : het woord zigeuner is achterhaald . Ze noemen zich Roma en vinden het woord zigeuner discriminerend. Misschien kan je dat erboven zetten ; dat we tegenwoordig het volk Roma noemen .
“ De Roma en Sinti die in West-Europa wonen ervaren de term zigeuner sinds de Tweede Wereldoorlog als discriminerend. Tijdens het Internationaal Romani Congres van 1971 in Londen hebben zij bepaald dat zij voortaan Roma zouden heten, hoewel de Sinti er de voorkeur aan geven om zichzelf als aparte groep te blijven benoemen.”